BİR “HAN-I YAĞMA” PRATİĞİ OLARAK İSRAF VE UMUT[*]

TEMEL DEMİRER

“yolunarak çiçek büyütülür mü

ölüm ile hayat avutulur mu

ısınmadan demir çelik olmazsa

halkı katledenler unutulur mu?”^[1]

“İtibardan tasarruf etmeyen”(!!) israf, bir toplumsal felakettir; ve coğrafyamızda yaşa(tıl)dığımız tamı tamına budur.

Halka “İsraf etmeyin,” talkını verenler yalanı gerçekmiş gibi sunmaya kalkışıyorlar; oysa kayırmacılık ile yakından ilintili israf, günümüzde tam anlamıyla bir “han-ı yağma”ya dönüşmüştür; ziyandır.

Yönetenler, yönetilenleri “İsrafın her türlüsü haramdır. İsraftan kaçının,” diye manipüle ederlerken; israf onların yaşam tarzı olmuştur.

* * * * *

“İsrâf” sözcüğü, “sarfiyat’tan gelir; ve “hadd’i (sınır) aşmak” anlamında da kullanılır.

Kabul edilemez bir yağma/ hırsızlık olarak israfın azı ya da çoğu olmaz, israf müsrifin eylemidir.

Kaynakları olabilecek en verimsiz biçimde tüketme talanı olarak israf masraftır, saygısızlıktır, görgüsüzlüktür, ahlâksızlıktır. Gereksiz tüketim bağlamında israf, savurganlıktır.

Maddi manevi her türlü şeyin düşünülmeden kullanılması veya yok edilmesi anlamında israf, var olan kaynakların, dengesiz, yersiz ve ihtiyaç fazlası kullanımı olarak savurgan tüketim tarzı, ya da verimsiz tüketimdir aynı zamanda…

* * * * *

İsraf, İslâm’da “haram” ilan edilir; bu nedenle de İslâmi kaygılar güdenlerin ondan “kaçınılması gerektiğini” düşündükleri varsayılır.

Kur’an’da “Yetimin malını israf etmeyin”…

İsra Suresi 26. ayet, “İsraf ederek saçıp-savurma”…

Yine İsra Suresi, 27. ayet, “Çünkü saçıp-savuranlar, şeytanın kardeşleri olmuşlardır”…

En’am Suresi 141. ayet, “Çünkü o, israf edenleri sevmez”…

Araf Suresi 31. ayet, “Yiyin, için, fakat israf etmeyin; çünkü allah israf edenleri sevmez,” denilse de “teori”ye uygun bir “pratik”ten (örneğin “Saray’ın günlük giderleri ne kadar?”) söz etmek kolay değildir.

* * * * *

Önce “Saray” verileri…

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın koruma ordusunun bir günlük gideri 492 asgari ücret tutarında.^[2]

Cumhurbaşkanlığı Sarayı ayda 14 bin evin harcamasına eşit miktarda elektrik tüketiyor.^[3]

2023’ün Ocak-Mayıs döneminde saatte 50 asgari ücret harcayan Saray, 2024’de tasarruf etmek yerine harcamada gaza bastı. Saatlik harcamayı 31 asgari ücret kadar artırdı. Yılın ilk beş ayında saatte 81 asgari ücret harcadı.^[4]

Saray en büyük harcamasını 2024 Nisan’ında yaptı, 2023 Nisan’a göre masrafı 8 kat artarak 1.6 milyar TL oldu.^[5]

İktidar, ‘tasarruf tedbirleri’ dese de Cumhurbaşkanlığı’na ait araç sayısı, “Tasarrufa Saray’dan başlayın” yorumuna neden oldu. Kiralık araçlar hariç, Haziran 2018’de 214 olan araç sayısı, 2024’te, 37’si zırhlı olmak üzere 461’e çıktı.^[6]

Cumhurbaşkanlığı’nın kullandığı araç sayısı 2024 itibarıyla 500’e dayandı. Sistem değişikliğinden sonra Cumhurbaşkanlığı için 217 yeni araç satın alındı.^[7]

30 Ağustos kutlamalarında Saray’ın üzerinde 1200 drone uçuran İletişim Başkanlığı’nın, 2023 Ağustos’unda 430.4 milyon TL harcadığı ortaya çıktı. Seçimlerin düzenlendiği 2023 Mayıs’ında ise 521.3 milyon TL harcandı.^[8]

* * * * *

Sonra Diyanet!

Diyanet İşleri Başkanlığı’nın 2024’ün Ocak-Mayıs dönemindeki harcaması 40 milyar TL civarında. Lüks makam araçları ve beş yıldızlı otel toplantıları başta olmak üzere, adı lüks ve şatafat ile anılan başkanlığın beş aylık harcaması, 12 aylık 91 milyar 824 milyon 805 bin TL tutarındaki bütçesinin yüzde 43’ünü oluşturdu.^[9] Diyanet 2023’ü 47.9 milyar TL harcama ile tamamlamıştı.^[10]

Diyanet, 2023’ün ilk 5 ayında ise 16.4 milyar TL harcamıştı. Hemen her ay milyarlarca liralık harcama yapan başkanlık, 5 aylık toplam masrafı ile genel bütçeli 26 kamu idaresini geride bırakırken;^[11] halkın paraları dini hizmete aktı.

Bu arada Cibuti’ye de cami yaptıran Diyanet, 2023’ün Ocak, Temmuz, Kasım aylarında düzenlediği kampanya ile yurttaştan 120 milyon 138 bin TL toplamayı ihmal etmedi;^[12] Gençlik ve Spor Bakanlığı’nın 14 taşınmazına karşılık, Diyanet’in taşınmaz sayısı bin 19’a yükseldi.^[13]

Ayrıca. Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi’nin 2012’de 2 milyon 678 bin TL olan sermayesi, artırım ile 71 milyon 395 bin TL’ye çıkarılırken;^[14] devasa geliri ve yüksek harcamalarına karşın Sayıştay denetiminin kapsamı dışında olan Türkiye Diyanet Vakfı’na bağlı şirketlerden birinin daha sermayesinde çarpıcı artış kaydedildi. 2022’de 3.1 milyar TL’si yurttaşlardan toplanan bağışlardan olmak üzere toplam 4 milyar 68 milyon 358 bin TL gelir elde eden vakfa bağlı TDV Eğitim Yatırım A.Ş’nin sermayesi 100 milyon TL’ye dayandı. Haziran 2021’de kurulan şirketin sermayesinde, 2023 itibarıyla yüzde 9 bin 800 oranında artış yaşandı.^[15]

Diyanet İşleri Başkanlığı’nın 2023’ün ilk yarısında yaptığı toplam harcama, 2022’nin aynı dönemine oranla yüzde 99 arttı. Toplam 150 bine dayanan personel sayısıyla dev bir orduyu anımsatan başkanlığın, yalnızca personel giderindeki artış kayıtlara, yüzde 98 olarak geçti...^[16]

Diyanet, Ocak-Haziran 2022’de 9.8 milyar TL, Ocak-Haziran 2023 arasında ise 19 milyar 693 milyon TL harcadı…^[17]

Başkanlık, “İslâm dininin doğru anlaşılması” için gerçekleştireceği yurtdışı programları kapsamında 794.8 milyon TL’lik maliyet hesabı çıkardı…^[18]

Diyanet İşleri Başkanı Ali Erbaş, 12 Nisan-23 Nisan 2024 arasındaki 10 günlük döneme üç ülke sığdırdı. Diyanet İşleri Başkanlığı kafilesinin, “Temaslarda bulunmak üzere” gerçekleştirdiği geziler kurum bütçesinden karşılanıyor. Gidilen ülkeye göre heyetteki her bir isme döviz cinsinden günlük harcırah veriliyor…^[19]

Diyanet’in İzmir’de yapılan ihtisas merkezinin 2023’te 279 milyon TL olan proje tutarı 2024’de 460 milyon TL olarak güncellendi...^[20]

Diyanet, Elazığ’a inşa ettirdiği Harput Diyanet Külliyesi için de kesenin ağzını açtı. 2018-2021 arasında 89 milyon 249 bin TL harcanan külliye için 2022’de 3 milyon TL’lik ek harcama gerçekleştirildi...^[21]

Lüks araçları Diyanet Vakfı üzerinden kiralayan Başkanlığın envanterinde, kiralık araçlar hariç 408 taşıt bulunduğu belirlendi…^[22]

Diyanet TV’ye son teknolojik ekipmanlar alındı, maliyet kayıtlara 42.1 milyon TL olarak geçti...^[23]

Diyanet de 4-6 yaş Kur’an kurslarında okutulması amacıyla 13 kitabın basımı için 1 milyon 980 bin TL’lik anlaşma yaptı…^[24]

Diyanet İşleri Başkanlığı’nın dini yayınlar döner sermayesine tahsis edilen sermaye 14 yılda 10 kat arttı, 200 milyon lira oldu…^[25]

Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık’ın 2013’de 5.4 milyon TL olan sermayesi, 17 Nisan 2023’de alınan karar ile 71.3 milyon TL’ye çıkarıldı. Şirketin sermayesi 10 yılda 13’e katladı...^[26]

Ve çok önemli bir şey daha: Diyanet, yemekhane ücretlerine 2023 yılında ikinci kez zam yaptı. İşçinin, yemek ücreti bir yılda yüzde 250 artışla 20 TL’den 70 TL’ye çıktı. Başkan Ali Erbaş ve yöneticilerin yemek ücreti ise 18 TL’den 45 TL’ye yükseldi. Bir yıllık artış oranı yüzde 150 oldu. Yani Diyanet’te işçiler yemek için 70 TL, başkan Erbaş ve yöneticiler ise 45 TL ödeyecek!^[27]

* * * * *

Ve belediyeler…

Atatürk Orman Çiftliği arazisi üzerine milyonlarca lira harcayarak saray inşa eden Cumhurbaşkanı Recep Tayip Erdoğan’ı örnek alan İstanbul’un AKP’li belediye başkanları, “belediye hizmet binası” adı altında adeta yavru saraylar inşa etti. Şatafatlı devasa binalara belediyelerin kasasından milyonlarca lira harcandı. Örneğin İstanbul’da Sancaktepe Belediyesi’nin AKP döneminde yapılan ihtişamlı binası gibi... Ancak mesele sadece Sancaktepe değil, megakentteki birçok ilçeye AKP’li başkanlar tarafından yönetildikleri dönemde adeta birer yavru saray inşa edildi.^[28]

Bu arada AKP yönetimindeyken İzmit Belediyesi’nin kasasından TÜGVA için 1 milyon 8 bin TL harcandığı açıklandı^[29]; Balıkesir Büyükşehir Belediyesi’nin yeni yönetime devreden borcu ise 15.5 milyar TL idi. Oysa açığa çıktı: Eski yönetimin, 2024 bütçesi 12 milyar TL’ydi.^[30]

Ayrıca Türkiye’nin en borçlu belediyesi olan ve 18 yıldır AKP tarafından yönetilen Kocaeli Belediyesi, 2.2 milyar TL’lik Hazine borcunu yok sayan yeni bir harcamaya imza atarak, “Anadolu Erenlerinin Türbe Ziyaretleri için Gezi” organizasyonu için 1.3 milyon TL harcadı.^[31]

Toparlarsak: 31 Mart 2024 Yerel Seçimleri’nden önce AKP’nin ya da kayyumların elindeki dokuz belediyenin toplam Hazine borcu 2 milyar 468 milyon 968 bin TL idi.

AKP ya da kayyum idaresindeki dokuz belediyenin toplam 2.4 milyar TL’lik Hazine borcunun yüzde 43’ü, Bursa Büyükşehir Belediyesi ve iştiraki Bursa Su ve Kanalizasyon İdaresi’ne yazıldı. Bursa Büyükşehir Belediyesi ve iştirakinin AKP’li yönetiminin yeni yönetime 1 milyar 62 milyon 932 bin TL Hazine borcu devrettiği ortaya çıktı.

AKP ve kayyum idaresindeki yerel yönetimlerin 31 Mart’ta yeni yönetimlere devrettiği Hazine borcu verileri, şöyle sıralandı:

• Batman Belediyesi (kayyum): 374 milyon 210 bin TL...

• Bursa Büyükşehir Belediyesi (AKP): 609 milyon 687 bin TL...

• Bursa Su ve Kanalizasyon İdaresi (AKP): 453 milyon 245 bin TL...

• Denizli Büyükşehir Belediyesi (AKP): 79 milyon 795 bin TL...

• Siirt Belediyesi (kayyum): 76 milyon 276 bin TL...

• Diyarbakır Su ve Kanalizasyon İdaresi (kayyum): 236 milyon 646 bin TL...

• Sivas Belediyesi (AKP): 290 milyon 839 bin TL...

• Yozgat Belediyesi: 19 milyon 48 bin TL...

• Zonguldak Belediyesi: 329 milyon 222 bin TL... ^[32]

* * * * *

 “Tasarruf” diyerek, “arka bahçesi”ndeki dernek ve vakıflara 18 yılda “Kâr amacı gütmeyen kuruluşlar” tezgâhıyla 13 milyara yakın kaynak aktaran^[33] AKP’ye zimmetli kapitalist bir devlettir söz konusu olan…

Sayıştay’ın raporunda Saray’ın 5.6 milyar TL’lik harcamalarına sansür geldi! ‘2022 Denetim Raporu’nda bulgu sayısı arttı. Ancak bazı usulsüzlüklere yer verilmedi. İmam hatip kökenli yeni başsavcı döneminde Saray’ın yiyecek, içecek ve kırtasiye gibi harcamaları gizlendi.^[34]

AKP’nin, garantiler sağlayarak ihale verdiği yol, köprü ve tünel müteahhitleri için Karayolları bütçesinden ödenen tutar 2022’de 36.4 milyar TL iken 2023’te 56.8 milyar TL’ye fırladı.^[35]

Kütahya, Afyon ve Uşak illerine hizmet veren Zafer Havalimanı’nı 2023’ün Ocak-Temmuz döneminde sadece 47 bin 766 yolcu kullandı. Oysa havalimanına yılın ilk yedi ayı için 768 bin 677 yolcu garantisi verilmişti. Yolcu garantisinde yüzde 94’lük sapma yaşandı.^[36]

Erdoğan’ın “2022 yılında açılacak” dediği Yozgat Havalimanı, 2023 itibarıyla tamamlanamazken maliyeti de ikiye katlandı. İktidara yakın şirketlerin 652 milyon TL maliyet öngörüsüyle yapımına başlanan havalimanı için 1.2 milyar TL harcandı.^[37]

Yap-İşlet-Devret modeliyle inşa edilen ve 2016’da trafiğe açılan Avrasya Tüneli’nin araç geçiş garantileri ve fiyat farkı düzenlemesi nedeniyle tüneli işleten şirkete 7 yılda 5.4 milyar TL ödendi.^[38]

Kamuda israfın sembolü hâline gelen ve tasarruf gerekçesiyle çalışmaları durdurulan 39 millet bahçesi için 5.2 milyar TL’lik kaynak kullanıldı.^[39]

Yapım maliyeti 287 milyon TL’ye ulaşan Kayseri RTE Millet Bahçesi için bir harcamaya daha imza atıldı: Bisiklet parkuru 10.3 milyon TL tutan RTE Millet Bahçesi’ne, şimdi de 1.2 milyon TL harcanarak dekoratif şemsiye alındı.^[40]

Yargının, “Ekosisteme zarar vereceği” gerekçesiyle projesini iptal ettiği Ankara Gölbaşı Millet Bahçesi için ikinci ihale süreci tamamlandı. İller Bankası, 74.7 milyon TL harcadığı millet bahçesi için 23,5 milyon TL’yi daha gözden çıkardı.^[41]

AKP hükümetleri 2018’den 2024’e taşıt ve bina kiralamaları için 10.7 milyar lira harcadılar.^[42]

Sayıştay raporuna göre kamu kurumlarının bir bölümüne ayrılan ödenekler yetmedi. Ayrılan bütçe üzerinde harcama gerçekleştiren kamu idarelerinin 2022’deki toplam ödenek üstü harcaması 4.1 milyar TL oldu.^[43]

İletişim Başkanlığı, 2024’ün ilk çeyreğinde 1.6 milyar TL harcadı.^[44]

Gençlik ve Spor Bakanlığı, vakıf ve dernekler için kasayı açtı. Bakanlık vergi muafiyeti tanınan derneklere ait yurtların hizmet kalitesi için 2024-2028 döneminde 14 milyar TL kaynak kullanacak.^[45]

Aile Bakanlığı ile Diyanet arasında Ocak 2023’te imzalanan 4-6 Yaş Kur’an Kursu Desteği Programı Protokolü’ne göre Aile Bakanlığı bütçesinden kurslara 2024’ün ilk çeyreğinde 61.8 milyon TL ödeme yapıldı.^[46]

Bütçedeki askeri harcamalarda rekor kırarken; 2023’ün ilk 6 ayında güvenlik ve savunma için toplam 15.8 milyar TL’lik harcama yapıldı.^[47]

Türkiye, Avrupa’da polis sayısının en fazla olduğu ülke. 100 bin kişi başına düşen polis sayısı 568. Kişi başına düşen polis sayısında ise Karadağ ve Sırbistan’ın ardından üçüncü sırada ve bu sayıda 5 yılda yüzde 21 artış oldu.^[48]

SGK’nin 2023’ün ilk 7 ayında verdiği açık, 18 yılda verilen açıktan daha büyük tutara ulaştı. Ocak-Temmuz 2023 döneminde 29.1 milyar TL’lik açık ile yeni rekor kırdı.^[49]

Resmi Gazete’deki 2023 Temmuz’unun teşvik listesine göre, iktidarla ilişkili Beşli Çete’den Menzilci’ye kadar birçok şirkete teşvikler verildi. Bazı holdingler bir yılda en az ikinci defa teşvik aldı.^[50]

Kız Kulesi’ndeki restorasyondan sonra kıyı koruma ve zemin iyileştirme çalışmaları için ihale yapıldı. Föy İnşaat’a 188 milyon 245 bin TL karşılığında verilen ihalede, kırım oranının yalnızca yüzde 1’de kaldığı ortaya çıktı.^[51]

Muhalif kanallara ceza yağdıran RTÜK, AKP’ye yakınlığıyla bilinen İhsan Aktaş ait Genar Araştırma Şirketi’ne 4 milyon TL’lik ihale verdi.^[52]

2023’ün ilk 3 ayında THY reklamları için 663 milyon TL harcadı; reklam ve tanıtım gideri, 2022’nin aynı dönemine göre yüzde 158 arttı.^[53]

* * * * *

 “İtibardan tasarruf etmeyen”(!!) israfın devreye soktuğu toplumsal felaket koşulları, Nikolayeviç Lev Tolstoy’un, “Ekmek pahalı emek ucuzdu,” betimlemesiyle açıklanırken; biz yine de “Çocuklar inanın, inanın çocuklar/ Güzel günler göreceğiz güneşli günler/ Motorları maviliklere süreceğiz/ Güzel günler göreceğiz güneşli günler...” dizelerini terennüm edeceğiz Nâzım Hikmet’in…

Çünkü Sokrates, “Umut her daim vardır!”…

Thales, “Umut, tüm insanlar için ortak olan tek iyiliktir; başka hiçbir şeyi olmayanların hâlâ umudu vardır”...

Bryan Stevenson, “Umutsuzluk, adaletin düşmanıdır. Gerçekler iktidardakiler tarafından çarpıtılsa bile, umut sözümüzün arkasında durmamızı mümkün kılar. Oturmamızı söylediklerinde ayakta durmamızı, sessiz olun dediklerinde konuşmamızı sağlar”...

Julio Cortazar, “Hiç kuşku yok ki, duygularımız içerisinde bizim olmayan, bize ait olmayan tek şey umuttur. Umut yaşama aittir, yaşam kendini böyle korur”...^[54]

Aristoteles, “Umut, uyanık insanın rüyasıdır”...

Ernst Bloch, “Korkunun üzerinde yer alan umut, ne pasiftir ne de hiçliğe hapsolmuştur”...

Jean-Paul Sartre, “Umutsuzluk; insanın kendine karşı hazırlayabileceği suikastların en korkuncudur. Umutsuzluk; manevi bir intihardır”...

Erich Fromm, “İyimserlik inancın yabancılaşmış bir biçimidir, kötümserlik ise umutsuzluğun yabancılaşmış bir biçimidir”...

William James, “Umutlarınız, hayalleriniz ve arzularınız akla uygundur. Eğer sadece onlara izin verirseniz, sizi bulutların ve fırtınaların üstünde havada tutmaya çalışırlar”...

Charlie Chaplin, “Umutsuzluğa kapılmayın!”...

Philibert Joseph Roux, “Hiçbir emek umutsuz değildir,” diye bizleri uyarırken; “Umudun olmadığı bir durum içinde, maddi temeli olmayan bir umut inancı (“umutperestlik”), hareket olasılıklarını felç eder,”^[55] türünden tavırları da kale almazlar…

Yeryüzü, tarihi boyunca zalimlerle mazlumların mücadelesi sahne olurken; hep umuda sarılarak başkaldıranlar kazandı…

“Kötü bir döneme girdiğinde ve her şey sana karşı gibi göründüğünde, bir dakika bile dayanamayacakmışsın gibi geldiğinde, sakın pes etme. Çünkü işte orası ‘gidişatın’ değişeceği yer ve zamandır,” diyen Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî tam da buna dikkat çekerken; bilinen sözdür: “Korku sizi tutsak eder, umut ise özgür bırakır”…

O hâlde “Ben adaletsizliğe karşı göreceli bir başkaldırı istemiyorum. Yalnızca sonsuz başkaldırıyı kabul ediyorum, çünkü sonsuzdur insanlığın sefaleti...”^[56]

30 Temmuz 2024 11:56:08, Muğla.

N O T L A R

^[*] Rojnameya Newroz, Ağustos 2024…

^[1] Nihat Behram.

^[2] Cengiz Karagöz, “1 Günde 492 Asgari Ücret”, Cumhuriyet, 16 Mart 2024, s.4.

^[3] “14 Bin Hanenin Tükettiği Elektriği Saray Tek Başına Tüketiyor”, 2 Temmuz 2024… https://tele1.com.tr/14-bin-hanenin-tukettigi-elektrigi-saray-tek-basina-tuketiyor-1093886

^[4] Havva Gümüşkaya, “Saray Saatte 81 Asgari Ücret Yuttu”, Birgün, 22 Haziran 2024, s.6-7.

^[5] Havva Gümüşkaya, “Tasarruf Arifesinde Tam Gaz Harcama”, Birgün, 17 Mayıs 2024, s.5.

^[6] Mustafa Bildircin, “Araba Saray’ı”, Birgün, 30 Nisan 2024, s.6.

^[7] Mustafa Bildircin, “Araba Saray’ı”, Birgün, 30 Nisan 2024, s.6.

^[8] Mustafa Bildircin, “Saray’ın Üzerinde ‘Para’ Uçtu Gitti”, Radikal, 18 Eylül 2023, s.6.

^[9] Mustafa Bildircin, “Diyanet Milyarlarca Lirayı Öğütüyor: Her Gün 262 Milyon TL”, Birgün, 22 Haziran 2024, s.6.

^[10] Mustafa Bildircin, “Diyanet ve İletişim Doymuyor: 17.4 Milyar Harcama”, Birgün, 18 Mart 2024, s.7.

^[11] Mustafa Bildircin, “Diyanet İşleri Masrafa Doymadı”, Birgün, 17 Haziran 2023, s.8.

^[12] Mustafa Bildircin, “Dev Bütçeli Diyanet Yurttaşa El Açtı”, Birgün, 5 Mart 2024, s.6.

^[13] Mustafa Bildircin, “Ülke Diyanet’in”, Birgün, 9 Mart 2024, s.7.

^[14] Mustafa Bildircin, “Diyanet Durmuyor!”, Birgün, 17 Ekim 2023, s.11.

^[15] Mustafa Bildircin, “Diyanet’in İştiraki Sermayeyi 99’a Katladı”, Birgün, 14 Kasım 2023, s.8.

^[16] Mustafa Bildircin, “Para Yutan Dev Ordu”, Birgün, 14 Ağustos 2023, s.9.

^[17] Mustafa Bildircin, “Kriz Derinleştikçe Diyanet Daha Çok Harcıyor”, Birgün, 24 Temmuz 2023, s.3.

^[18] Mustafa Bildircin, “Diyar Diyar Geziler İçin Milyon TL’ler”, Birgün, 23 Nisan 2024, s.3.

^[19] Mustafa Bildircin, “Diyar Diyar Diyanet: Ali Erbaş, 10 Günde Üç Ülke Gezdi”, Birgün, 14 Mayıs 2024, s.7.

^[20] Mustafa Bildircin, “Halka Cimri Diyanet’e Bonkör”, Birgün, 19 Ocak 2024, s.13.

^[21] Mustafa Bildircin, “Diyanet’in Tesisine Milyonluk Kaynak”, Birgün, 19 Ocak 2023, s.3.

^[22] Mustafa Bildircin, “Diyanet’in Garajı Tıka Basa Dolacak”, Birgün, 1 Mayıs 2024, s.6.

^[23] Mustafa Bildircin, “TV İçin 42.1 Milyonluk Ekipman”, Birgün, 26 Şubat 2024, s.8.)

^[24] Mustafa Bildircin, “Kur’an Kurslarına Milyonlar Akıyor”, Birgün, 18 Temmuz 2023, s.9.

^[25] Cengiz Karagöz, “Diyanet’e Ayrılan Bütçe Yetmiyor”, Cumhuriyet, 26 Mayıs 2024, s.4.

^[26] Mustafa Bildircin, “Diyanet Şirketi 13’e Katladı”, Birgün, 12 Mayıs 2023, s.5.

^[27] Sefa Uyar, “Sofrada Adalet Yok”, Cumhuriyet, 21 Temmuz 2023, s.4.

^[28] İsmail Arı, “Küçük Erdoğanlar ve Yavru Saraylar”, Birgün, 9 Nisan 2024, s.2.

^[29] Mustafa Kömüş, “Belediye Kasası TÜGVA’ya Açılmış”, Birgün, 24 Nisan 2024, s.10.

^[30] Mustafa Bildircin, “Nüfusun 12 Katı Borç”, Birgün, 29 Nisan 2024, s.8.

^[31] Mustafa Bildircin, “En Borçlu Belediyeden Türbe Gezisine 1.3 Milyon”, Birgün, 23 Ağustos 2023, s.3.

^[32] Mustafa Bildircin, “2.4 Milyar TL Borç Bıraktılar”, Birgün, 19 Mayıs 2024, s.3.

^[33] Nurcan Gökdemir, “… ‘Arka Bahçe’ye Milyarlar Akıyor”, Birgün, 1 Mayıs 2024, s.7.

^[34] Mustafa Çakır, “Sayıştay’ın Raporunda Harcamalara Sansür Geldi!”, Cumhuriyet, 22 Eylül 2023, s.6.

^[35] Mustafa Bildircin, “Müteahhitlere 56.8 Milyar TL”, Birgün, 15 Mart 2024, s.8.

^[36] Mustafa Bildircin, “Yolcu Garantisinde Yüzde 94’lük Sapma”, Radikal, 1 Eylül 2023, s.8.

^[37] Mustafa Bildircin, “Uçak Yerine Para Uçuyor”, Birgün, 18 Ocak 2023, s.10.

^[38] Mustafa Bildircin, “Tünel Yurttaşın Cebinden Geçti”, Birgün, 28 Mayıs 2024, s.4.

^[39] Mustafa Bildircin, Millet Bahçeleri Milyarları Yuttu, Birgün, 29 Mayıs 2024, s.16.

^[40] Mustafa Bildircin, “RTE Millet Bahçesi Para Yutuyor”, Birgün, 28 Kasım 2023, s.3.

^[41] Mustafa Bildircin, “Yargı Millet Bahçesine Engel Olamadı”, Birgün, 13 Ocak 2023, s.10.

^[42] Mustafa Çakır, “Tasarruf’un Adı Var!”, Cumhuriyet, 26 Mayıs 2024, s.4.

^[43] Mustafa Çakır, “Kamuya Bütçe Dayanmıyor”, Cumhuriyet, 26 Eylül 2023, s.11.

^[44] Mustafa Bildircin, “Seçim Bitti İletişim Kesildi”, Birgün, 18 Mayıs 2024, s.13.

^[45] Mustafa Bildircin, “Vakıf Yurtları İçin 14 Milyar Bütçe”, Birgün, 25 Haziran 2024, s.3.

^[46] Mustafa Bildircin, “Kur’an Kurslarına 61.8 Milyon TL”, Birgün, 24 Haziran 2024, s.9.

^[47] Hande Öztürk, “Askeri Amaçlı Harcamada Rekor”, Birgün, 24 Temmuz 2023, s.4.

^[48] “Polis Sayısında Avrupa Üçüncüsü: 5 Yılda Yüzde 21 Artış”, 11 Temmuz 2023… https://www.avrupademokrat2.com/turkiye-kisi-basina-dusen-polis-sayisinda-avrupa-ucuncusu-5-yilda-yuzde-21-artis/

^[49] Mustafa Bildircin, “SGK’nin Yedi Aylık Açığı 18 Yıla Bedel”, Birgün, 5 Ekim 2023, s.4.

^[50] Mustafa Kömüş, “Eş, Dost, Tarikata Teşvikler Yağdı”, Birgün, 3 Ekim 2023, s.9.

^[51] Mustafa Bildircin, “Denizde, Karada Aynı Şirkete İhale”, Birgün, 10 Mayıs 2023, s.3.

^[52] Mustafa Bildircin, “Yandaş Yazara Milyonluk İhale”, Radikal, 26 Eylül 2023, s.4.

^[53] Mustafa Bildircin, “THY’nin Reklam Giderleri de Uçtu”, Birgün, 26 Temmuz 2023, s.8.

^[54] Julio Cortazar, Seksek, çev: Necla Işık, Can Yay., s.239

^[55] Ergin Yıldızoğlu, “Acı Ama Gerçek”, 25 Eylül 2023… https://www.cumhuriyet.com.tr/yazarlar/ergin-yildizoglu/aci-ama-gercek-2122979

^[56] Emil Michel Cioran, Umutsuzluğun Doruklarında, çev: Orçun Türkay, Jaguar Kitap Yay., 2019, s.115