BİRLİKTE YAŞAYABİLİRİZ, DÜNYA HEPİMİZE YETER
SIĞINMACILARA TEMEL İNSAN HAKLARI ÇERÇEVESİNDE BİR YAŞAM
SAĞLANSIN !
Herkes bilir ki; insanlar sığınmacı olmayı ne ister ne de tercih eder. Sığınmacılar, çatışmaların, savaşların ve insan hakları ihlallerinin zorlaması ile ülkelerini terk etmek zorunda kalırlar. Sığınma süreçleri öncesinde olduğu gibi bu süreç sırasında ve sonrasında da ağır hak ihlallerine maruz kalan sığınmacılar, aynı zamanda ulusal ve uluslararası hukuk tarafından koruma altına alınan haklara sahiptirler.
Nitekim 14. maddesinde “Herkesin, zulüm karşısında, başka ülkelere sığınma hakkı vardır.”, 15.maddesinde “Herkesin bir yurttaşlığa hakkı vardır.” Diyen 1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB), Türkiye’nin 24 Ağustos 1951 tarihinde imzalayıp, 29 Ağustos 1961 tarihinde coğrafi çekince koyarak onaylayıp yürürlüğe koyduğu 1951 tarihli Birleşmiş Milletler Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşme(1951 Cenevre Sözleşmesi)', 11.04.2013 tarihli “6458 Sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) ile ek uluslar arası ve ulusal mevzuatta sığınmacılara dair haklar tanımlanmıştır.
“Etkin bir iltica ve göç yönetimi sağlamak, göçmenlerin ve uluslararası koruma arayanların haklarının teminatı olmak” üzere çıkarıldığı iddia edilen Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ile oluşturulan Göç İdaresi Başkanlığı’nın ise “göç alanına ilişkin politika ve stratejileri uygulamak, bu konularla ilgili kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamak, yabancıların Türkiye'ye giriş ve Türkiye'de kalışları, Türkiye'den çıkışları ve sınır dışı edilmeleri, uluslararası koruma, geçici koruma ve insan ticareti mağdurlarının korunmasıyla ilgili iş ve işlemleri yürütmek üzere” faaliyetlerini sürdüreceği açıklanmıştır.
Ancak Türkiye’de sığınmacılara dair mevzuat eksiğini tamamlamak üzere çıkarılan YUKK’un da, bu yasaya bağlı olarak kurulan Göç İdaresi’nin de sığınmacıların temel haklarının korunmasında yetersiz kaldığı görülmekte, uygulamada sığınmacıların haklarının kullanımının engellendiğine ve haklarına saygı duyulmadığına ilişkin örnekler yaygınlaşmaktadır.
Öncelikle belirtmek gerekir ki; BM Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin 2018 yılında Türkiye’deki faaliyetini durdurması ve uluslararası koruma sağlama alanındaki görev ve yetkilerini Göç İdaresi’ne devretmesi , Uluslararası Koruma mekanizmalarına erişimi neredeyse imkansız hale getirmiş, milyonlarca sığınmacıyı sığınma hakkından mahrum bırakmıştır. Bu çerçevede, geçici koruma statüsü sahipleri ya da ikamet izni olanlar dışında kalan ve çoğunluğu , İran, Irak, Afganistan, Afrika ve Asya ülkelerinden milyonlarca sığınmacı “düzensiz göçmen” olarak tanımlanmakta ve uluslararası koruma mekanizmalarına erişemedikleri müddetçe her türlü korumadan ve destekten yoksun ve ağır risk içeren bir yaşam sürdürmek zorunda kalmaktadırlar.
Sığınmacı ve yabancıların Göç İdaresi tarafından yürütülmekte olan kimlik, ikamet, doğum, evlilik, yol izni, uluslararası koruma, idari gözetim, sınır dışı ve benzeri her türlü yasal işlemlerinde , eğitim ve sağlık hakkına erişimlerinde ciddi ve artan sorunlar nedeniyle, Geçici Koruma Statüsü sahibi Suriyeliler dahi bugün tehlikeli yollarla Türkiye dışında yaşam imkanlarını zorlamaktadır.
Sığınmacıları tehdit eden en önemli konulardan biri de; hiç kimsenin zulüm göreceği, can güvenliğinin olmadığı bir ülkeye geri gönderilemeyeceği anlamına gelen “geri göndermeme” ilkesinin ihlali olarak karşımıza çıkmaktadır.
1951 Cenevre Sözleşmesi 33.maddesi, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu 4. Maddesi, 1984 tarihli İşkenceye ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Onur Kırıcı Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme 3. Maddesi, 1966 tarihli Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi 13. Maddesi, İstanbul Sözleşmesi olarak anılan 11.05.2011 tarihli “Kadına Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi” 60 ve 61.maddesinde açıkça tanımlanan geri göndermeme ilkesi, uygulamada sıklıkla ve zaman zamanda gönüllü geri dönüş adı altında ihlal edilmektedir.
Bu açıklamamızda özellikle; sığınmacılar hakkında verilen ve geri göndermeme ilkesini ihlal eden sınır dışı ve bağlı idari gözetim kararlarının uygulandığı yerlerden olan Geri Gönderme Merkezleri (GGM)ne değineceğiz.
Yapılan açıklamalara göre 21 bin kapasiteli 30 geri gönderme merkezinde halihazırda 40 bin sığınmacı tutuluyor. İç İşleri Bakanlığı tarafından işletilen Geri Gönderme Merkezlerinde yaşanan sorunlar ana başlıklar halinde şöyle sıralanabilir
· İdari gözetim kararı ile geri gönderme merkezlerine alınan sığınmacılar kapatılıyor, suçlu muamelesi görüyorlar. Müvekkili olan avukatların dahi girişinin kısıtlandığı, STK’lara kapalı bu merkezlerde hastalıklar, intihar vakaları, işkence, kötü muamele ve ölümlerin giderek arttığı duyumları alınıyor, ancak hiçbir denetim raporu ve resmi açıklama kamuoyu ile paylaşılmıyor.
· GGM’lerdeki sığınmacıların beslenme ve hijyen de dahil temel yaşamsal ihtiyaçları yeterli düzeyde karşılanmıyor. 800 kişilik GGM’lerde 2000 kişinin tutulması, 6 kişilik odada 20 kişinin tutulması, fiziksel imkanların yetersiz kalması, ayrıca merkezlerin denetime kapalı olması hususları birleştiğinde ciddi insan hakları ihlalleri söz konusu.
· Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu'nun 54. maddesi kapsamındaki sığınmacılardan 57. madde gereğince idari makamlarca sınır dışı ve idari gözetim kararı verilebilecekler hakkında 48 saatlik süre içinde karar verilmesi gerekiyor. Ancak bu süreç 6 ile 10 gün arasında değişen sürelerde hukuksuz ve fiilen özgürlükten yoksun bırakma uygulamasına dönüşüyor.
· Göç İdaresi Başkanlığı, idari gözetime aldığı sığınmacıyı, hakkında bir karar almadan önce merkezlerin doluluğu nedeni ile 2-3 şehir dolaştırmakta, bu süreçte ne avukatlara ne yasal temsilcilere ne de ailelere bilgi verilmemektedir. Böylece sığınmacının, hakkında alınan kararlara karşı yargı yoluna gitmesi dolaylı olarak engellenmekte ve insanlar sınır dışı edilme riskine maruz bırakılmaktadır. Aynı zamanda avukatların, sığınmacı müvekkilleri ile kanuna uygun şekilde gizli ve güvenli görüşmesi de engellenmekte, savunma ve adil yargılanma hakları da ihlal edilmektedir.
· İdari gözetime alternatif olarak daha önce ayda bir kez ya da 15 günde bir kez getirilen imza yükümlülüğü, haftada beş güne çıkartılmıştır. Bazı örneklerde ise sığınmacıların ailelerinin bulunduğu şehirlerde değil de başka şehirlerde imza atmakla yükümlü kılınarak aile birliği ve özel hayatın da ihlal edildiği görülmektedir.
· Geri Gönderme Merkezlerinde (GGM) sığınmacılara gönüllü geri dönüş formunu imzalatmak için baskı, kötü muamele ve işkence yapıldığı söylenmektedir.
· 6458 sayılı Yabancıların Uluslararası Korunması Hakkında Kanun'un 53-3 maddesi gereği, İdari gözetim konusunda dava açıldığında sınır dışı işlemlerinin durması gerekirken, bazı sığınmacıların davaları devam ederken sınır dışı edilmişlerdir.
ACİL ÇÖZÜM ÖNERİLERİMİZ:
- Sığınmacılara, Uluslararası hukuktan ve 6458 sayılı yasadan doğan asgari hakları sağlanmalıdır. Sığınmacıların haklarını ihlal eden keyfi uygulamalara son verilmeli, bütün süreçler insan hakları ilkelerine ve hukuka uygun olarak yürütülmelidir. Bu çerçevede; Göç İdaresi karar ve uygulamaları sıkı takip ve denetim altında tutulmalı, AB ve diğer ülkelerle yapılan geri kabul anlaşmaları iptal edilmeli, 1951 Cenevre Sözleşmesine konulan coğrafi çekince kaldırılmalı, BMMYK göç ve iltica ofisleri tekrar açılmalı, mülteciler ve sığınma hakkının korunması noktasında Birleşmiş Milletler sorumluluk almalıdır.
· Esas olarak GGM sistemine son verilmesi gerekmekle birlikte, kısa vadede GGM’lerdeki kötü muamele iddiaları titizlikle soruşturulmalı, varsa suç işleyen görevliler hakkında soruşturmalar yapılmalıdır. Bunun için düzenli denetimler yapılmalı, denetim raporları kamuoyu ile paylaşılmalı, görevli personele düzenli olarak insan hakları eğitimleri verilmelidir.
- Göç idaresine sevk edilen ve idari gözetime alınan kişilerin ailelerine ve avukatlarına, nerede oldukları konusunda derhal bilgi verilmelidir.
- Sığınmacılara yönelik imza yükümlülüğü uygulaması tekrar eski haline getirilmeli, GGM’lerden salıverilen kişilerin ailesinden ve ikametinden çok uzaktaki bir şehirde ve her gün imza vermek şeklindeki yerine getirilmesi imkânsız uygulamalar kaldırılmalıdır.
- Geri itme uygulamaması yanında hukuka aykırı geri göndermelere ve gönüllü geri dönüş adı altında zorla göndermelere son verilmeli, Geri Gönderme Yasağına katı bir şekilde riayet edilmelidir. Sığınmacılar, savaş hali süren, can güvenliklerinin tehlikede olduğu ülkelere geri gönderilmemelidir.
- Ayrımcılık yasağı etkili biçimde uygulanmalıdır. Siyasi partilerin, STK’ların, bireylerin sığınmacıları hedef gösteren söylemleri için soruşturma başlatılmalıdır.
- Kamu görevlilerinin eylem ve işlemleri etkili biçimde denetlenmelidir. Özellikle etkin adli mekanizmalara erişimde yaşanan engellerden kaynaklanan şikâyet edememe durumu da göz önüne alınarak, olumsuz muamele ve hukuki olmayan taleplere ilişkin şikâyetler söz konusu olduğunda etkili inceleme ve soruşturma yürütülmelidir.
- GGM’lere en fazla alınma sebeplerinden biri olan il, ilçe kısıtlamaları ve iller arası seyahat izin zorunluluğu gibi uygulamalarda değişikliğe gidilmelidir. Uzun süredir bir yerleşim yerinde bulunan, çalışan, çocukları okullara giden sığınmacılar gerekli destekler sağlanmadan başka yerlere gitmeye zorlanmamalıdır.
İmzacı Kurumlar:
İnsan Hakları Derneği İstanbul Şubesi
Uluslararası Mülteci Araştırmaları Merkezi
BARQ Araştırma Merkezi
Birlikte Yaşamak İstiyoruz İnisiyatifi
Enternasyonal Dayanışma
Göçmen Araştırma Merkezi
Göç İzleme Derneği
Irkçılığa Karşı Dayanışma Platformu
JİNEPS gazetesi
Özgürlük İçin Hukukçular Derneği İstanbul Şubesi
Sınırsız Dayanışma
Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği İstanbul Şubesi
İstanbul Geri Dönüşüme Katkı Derneği Genel Merkez
DİSK DEV Yapı İş Sendikası
Yeşil Sol Parti Mültecilerle Dayanışma Çalışma Grubu
DEM Parti Mülteci Hakları Komisyonu
