Sefarad Yahudileri, Rodrigo Jerez ve tütünün ilk kurbanından oluşan ve ilk bakışta üç benzemez gibi görünen bir başlığı biraz şaşırtıcı bulmuş olabilirsiniz.
Birazcık sabredip yazının sonuna geldiğinizde bu üçlemenin aslında gayet anlamlı bir bütün oluşturduğunu göreceksiniz.
Hadi konumuza dönelim…
Tütün tiryakisi olmanın tarih boyunca ne kadar kurban aldığı konusunda pek bir fikrimiz yok,
Ancak, ilk kurbanın kim olduğunu biliyoruz.
Bu ilginç hikâyeyi öğrenmek isterseniz, zamanı biraz geriye sarmamız gerekiyor…
Sefarad Yahudileri
On beşinci yüzyılın son demleri…
Takvim sayfaları 31 Mart 1492’yi gösterdiğinde, İspanya’da yaşayan Yahudiler için sıkıntılı günler başlıyordu.
Bu tarihle birlikte onların adı artık sadece Yahudi değil, Sefarad Yahudileri oluyordu.
İbranice ’de “Sefarad” İspanya anlamına gelmektedir.
Gerçi,
İspanya dışında göç ettikleri bölgeler olan Portekiz, İtalya, Kuzey Afrika, Türkiye, Ege Adaları ve Balkan Musevileri de Sefarad Yahudileri olarak geçer.
Sefarad Yahudileri göçmek zorundaydılar.
Çünkü,
Kastilya ve Leon Kraliçesi I. Isabel ile Aragon Kralı II. Ferdinand Elhamra Kararnamesini imzalarlar,
Ve,
Dört ay içerisinde, yani 31 Temmuz tarihine kadar ülkeyi terk etmemeleri durumunda idam edilecekleri ilan edilir.
Elhamra Kararnamesi ve Sefarad Yahudileri
Elhamra kararnamesine göre Yahudi dinine mensup veya biyolojik olarak Yahudi olan herkes İspanya’yı terk etmek zorundaydı.
Ve,
Bunun için de, duyurudan itibaren sadece dört ay zamanları vardı.
Hatta,
İspanya’dan yanlarına altın, para, ziynet eşyası gibi maddi değeri olan hiçbir şeyi almadan ayrılmaları gerekiyordu.
Bu esnada,
O an için bilmiyor olsalar da,
Bu karardan bir yıl sonra Sicilya, beş yıl sonra ise Portekiz de aynı uygulamaya geçecektir.
Bir Sefarad Yahudisi Olan Rodrigo Jerez
İspanya’dan Yahudilerin sürgün edildiği bu yılda, Christopher Columbus’un gemisinde Rodrigo Jerez adında bir Sefarad Yahudisi yer alıyordu.
Columbus onu gemiye almıştı,
Çünkü,
Rodrigo Jerez İspanyolca dışında İbranice, Arapça ve Aramice biliyordu.
İlginçtir ki,
Columbus doğudaki toprakları keşfe çıktığını zannetmektedir.
Hal böyle iken de oradaki halkların bu kadim dillerden hiç olmazsa birini bileceği düşüncesindeydi.
Kısacası,
Yerli halklarla iletişim kurabilme düşüncesiyle Rodrigo Jerez, Colombus’un gemisinde kendisine yer bulur.
İlk Tütün Tiryakisi
Rodrigo Jerez yeni kıtanın bakır tenli yerlileri ile gerçi ortak bir lisan yakalayamamış olsa da,
Tüm diğer soluk benizliler gibi bu yeni topraklarda daha önceden hiç bilmediği birçok “yeni ve değişik” şey ile tanışmıştır.
Rodrigo Jerez yerli halkın şamanik ritüeller esnasında yakarak dumanını içlerine çektikleri “tütün denen şey” den oldukça etkilenmiş olsa gerek ki,
Bu “barış çubuğu” kısa sürede elinden düşmez olmuştu.
Amerika seferi bitip İspanya’ya geri döndüklerinde ise vatanındaki beyaz adamlar, karşılarında “ilk tütün tiryakisi soluk benizli” ‘yi buluyorlardı.
Ve,
Ağzından burnundan duman çıkan Rodrigo Jerez ’in içine şeytan girdiği ve büyü yaptığına kanaat getirilir.
Bir An İçin Düşünün...
On beşinci yüzyıl Avrupası,
Kilisenin en güçlü, engizisyon mahkemelerinin en muktedir olduğu bir dönemdesiniz…
Ve,
En büyük öncelikleri cadı ve büyücülere karşı sürdürdükleri amansız mücadeleleri…
Rodrigo Jerez kiliseye bağlı karar vericilerin huzuruna çıkar,
Ve,
Engizisyon yargıçları şeytana taptığına hüküm verir.
Benim düşüncem, mahkeme heyetinin ağzından duman çıkan bu ilk tütün tiryakisi için basit bir karar vermekte zorlandığı yönünde…
Çünkü,
Rodrigo Jerez ve arkadaşları sürpriz bir kararla sadece hapis cezası almıştır.
Aksi halde şeytana taptığı konusunda net olsalar bu suçun cezası genelde diri diri yakılma olacaktır.
Nihayetinde Rodrigo Jerez yedi yıl hapis yatar,
Ta ki tütün tanınana kadar…
Eğer ki,
Jean Nicot isimli Fransız sefiri tütünü öksürük, astım, baş ağrısı, mide hastalıkları ve kadın hastalıklarına iyi geldiği gerekçesiyle Fransa kraliçesine takdim etmemiş olsaydı,
Belki de,
Bu Sefarad Yahudisi genç köhne bir hapishane hücresinde ömrünün sonuna kadar ilk tütün tiryakisi olarak çürüyecekti…
