İş hayatında güvenliğin en kritik öğelerinden biri, çalışanların korunması ve risklerin minimize edilmesidir. Bu bağlamda, iş eldivenleri hem endüstriyel hem de günlük hayatta karşılaşılan pek çok tehlikeye karşı çalışanların ellerini korumak üzere tasarlanmıştır. İş eldiveni seçimi, kullanım amacı, malzeme ve tasarım gibi pek çok faktöre bağlı olarak değişiklik gösterir. Bu makalede, iş eldiveninin tanımı ve temel fonksiyonlarından başlayarak, hangi risklere karşı koruma sağladığı, türleri, sektörlere göre doğru eldiven seçimi ve dikkat edilmesi gereken diğer önemli noktaları ele alacağız.
1. İş Eldiveni Nedir?
1.1 Tanımı, Kullanım Amacı ve Temel İşlevleri
İş eldiveni, elleri dış etkenlerden korumak amacıyla üretilen kişisel koruyucu donanım (KKD) ürünlerinden biridir. Çalışanların karşılaşabileceği fiziksel, kimyasal veya biyolojik risklere karşı, ellerin zarar görmesini önlemek için tasarlanır. Temel olarak kesilme, delici yaralanmalar, kimyasal maddelerin temasından kaynaklanan tahriş veya yanma, ısıya maruz kalma gibi riskleri en aza indirir. Ayrıca bazı iş eldivenleri, mikroorganizmaların geçişini önleyerek hijyenik bir çalışma ortamı sağlar.
İş eldivenleri şu temel amaçlara hizmet eder:
● Koruma: Elleri kesilmeler, sıyrıklar, yanıklar ve kimyasal maddeler gibi tehlikelerden korur.
● Kavrama: Kaygan veya pürüzsüz yüzeylerde daha iyi kavrama sağlar, böylece malzeme ve ekipmanların güvenli tutulmasına yardımcı olur.
● Konfor: Çalışanların uzun süreli kullanımlarında rahatsızlık duymadan verimli çalışmasına olanak tanır.
2. Hangi Risklere Karşı Koruma Sağlar?
İş eldivenleri çok yönlü koruma sunar. Başlıca koruma alanları şunlardır:
● Mekanik riskler: Kesilme, delinme, aşınma veya yırtılma. Özellikle keskin yüzeylerle çalışanlar için büyük önem taşır.
● Kimyasal riskler: Asitler, bazlar, solventler ve diğer tehlikeli kimyasalların ciltle temasını önler.
● Termal riskler: Yüksek sıcaklıklara (ısıya) veya çok düşük sıcaklıklara (soğuğa) karşı elleri korur.
● Biyolojik riskler: Mikroorganizmalar, bakteriler ve virüslere karşı koruma sağlayan eldivenler, özellikle sağlık sektöründe kullanılır.
● Elektrik ve statik riskler: Özellikle elektronik ve elektrik sektöründe çalışanlar için antistatik veya elektrik yalıtımlı eldivenler tercih edilir.
3. İş Eldiveni Türleri Nelerdir?
İş eldivenleri kullanım amaçlarına ve malzemelerine göre pek çok türe ayrılır. Doğru türü seçmek, hem iş güvenliğini sağlamak hem de çalışan konforunu üst düzeye çıkarmak için hayati önem taşır.
3.1 Kesilmeye Dayanıklı Eldivenler
Çelik veya Kevlar gibi yüksek dirençli malzemeler kullanılarak üretilen kesilmeye dayanıklı eldivenler, bıçak veya kesici takımların kullanıldığı sektörde çalışanların ellerini korur. Özellikle metal işleme, cam kesimi ve ambalajlama sektörlerinde sıklıkla tercih edilir.
3.2 Isıya Dayanıklı Eldivenler
Yüksek sıcaklıklara maruz kalınan fırın, döküm, kaynak gibi işlemlerde, ısıya dayanıklı eldivenler kullanılır. Bu eldivenler genellikle ısıya karşı yalıtım sağlayan özel katmanlara sahip olup, kısa süreli sıcak temaslarında dahi eldeki yanma riskini azaltır.
3.3 Kimyasallara Karşı Koruyucu Eldivenler
Kimyasal maddelerin (asit, baz, solvent vs.) işlendiği ortamlarda, özel kaplamalara veya malzemelere sahip eldivenler tercih edilir. Bunlar genellikle PVC, nitril veya neopren gibi maddelerden üretilerek kimyasal sızıntıları en aza indirir. Kimyasal koruma sınıflandırmaları, maddelerin türüne ve konsantrasyonuna göre değişiklik gösterdiğinden, bu eldivenlerin standartlara uygunluğu da önemlidir.
3.4 Antistatik Eldivenler
Elektronik veya hassas cihazların montajı sırasında elektrostatik deşarja (ESD) bağlı arızalar meydana gelebilir. Antistatik eldivenler, bu statik yükün cihaza zarar vermesini önler. Ayrıca parça kalitesini korumak ve güvenliği sağlamak açısından da önemlidir.
3.5 Lateks/Nitril Eldivenler
Özellikle sağlık ve temizlik sektöründe yaygın olarak kullanılan lateks eldivenler, esneklik ve dokunma hassasiyeti açısından avantajlıdır. Bununla birlikte lateks alerjisi olanlar için nitril eldivenler iyi bir alternatiftir. Nitril eldivenler, aynı zamanda daha yüksek kimyasal dayanıklılığa sahiptir ve kesilme riskinin daha düşük olduğu yerlerde güvenle kullanılabilir.
4. Sektöre Göre Doğru Eldiven Seçimi
4.1 İnşaat
İnşaat sektöründe çalışanlar sıklıkla keskin kenarlar, ağır malzemeler, beton ve harç gibi malzemelerle temas halindedir. Bu nedenle eldiven seçimi, kesilme ve aşınmaya dayanıklı olmasıyla birlikte kavrama gücünü de desteklemelidir. Kullanılan malzemelerin kalitesi, çalışanların hem konforunu artırır hem de riskleri en aza indirir.
4.2 Metal Sanayi
Metal sektöründe kesme, kaynak, taşlama gibi işlemler yoğun olarak yapılır. Burada kesilmeye ve ısıya dayanıklı eldivenler tercih edilmelidir. Ayrıca kaynak işlerinde ısıya dayanıklı eldivenler kullanarak hem ısı hem de kıvılcım risklerine karşı elleri korumak gerekir.
4.3 Sağlık
Sağlık sektöründe kullanılan eldivenler, genellikle tek kullanımlıktır. Lateks veya nitril malzemeden üretilen bu eldivenler, mikroorganizmalara karşı koruma sağlar. Özellikle ameliyat, muayene, laboratuvar çalışmaları gibi alanlarda hijyen son derece önemlidir.
4.4 Temizlik
Temizlik sektöründe çalışanlar, deterjan, çamaşır suyu, asit ve alkali içeren temizlik malzemeleriyle sıklıkla temas eder. Eldiven seçerken kimyasal maddelere dayanıklı, su geçirmez ve kaygan yüzeylerde rahat kullanım sağlayan malzemeler tercih edilmelidir. Uzun manşetli eldivenler bileklere kadar koruma sunarak olası tahriş veya kimyasal yanık riskini azaltır.
4.5 Tarım
Tarımda çalışanlar, gübre, ilaç, bitki koruma ürünleri gibi kimyasallarla temas edebilir. Bu nedenle kimyasallara dayanıklı eldivenlerin kullanılması önerilir. Ayrıca arazide veya bahçede yapılan işlerde keskin bitkiler, dikenler ve toprakla temas da eldivenin dayanıklılığını ön plana çıkarır.
4.6 Kimya
Kimya sektöründe çalışanların, tehlikeli asit ve bazlarla veya çeşitli kimyasal maddelerle teması kaçınılmaz olabilir. Burada kimyasal koruyucu eldivenlerin seçimi hayati öneme sahiptir. Eldiven, kullanılacak kimyasal maddenin türüne ve yoğunluğuna uygun olarak seçilmeli ve mutlaka EN 374 gibi standartlara uygun olmalıdır.
5. İş Eldiveninde Bulunması Gereken Özellikler
5.1 Kavrama Gücü
Çalışma ortamında kaygan veya ağır malzemelerin güvenle tutulabilmesi için eldivenin avuç içi kısmındaki kaplama veya dokunun uygun olması önemlidir. Yeterli kavrama gücüne sahip eldiven, iş kazalarını önlemeye yardımcı olur ve çalışma verimliliğini artırır.
5.2 Dayanıklılık
İş eldiveninin hizmet ömrü boyunca korunma işlevini sürdürmesi beklenir. Bu nedenle yüksek kaliteli malzemelerden üretilmiş ve mekanik veya kimyasal etkilere dayanıklı eldivenlerin tercih edilmesi gerekir. Eldivenin çabuk yıpranması, hem maliyet hem de iş sağlığı açısından olumsuz sonuçlar doğurabilir.
5.3 Esneklik
Eldiven ne kadar koruyucu olursa olsun, kullanıcının el becerisini engelleyecek kadar sert veya kalın olmamalıdır. İşin niteliğine uygun, yeterli esneklik sunan bir eldiven seçilmesi işin daha hızlı ve doğru yapılmasını sağlar.
5.4 Ter Emici İç Yüzey
Eldivenin iç yüzeyinin ter emici veya hava aldıran bir yapıda olması, uzun süreli kullanımlarda konfor sağlar. Özellikle sıcak ortamlarda veya yoğun fiziksel hareket gerektiren işlerde el terlemesi sık görülür; ter emici iç yüzey, cilt tahrişini ve kayma riskini azaltır.
6. Koruma Standartları ve Sertifikalar
Avrupa Birliği ülkelerinde ve Türkiye’de, kişisel koruyucu donanımların taşıması gereken standartlar belirlenmiştir. Bu standartlar, ürünlerin test edilme prosedürlerini ve performans kriterlerini ortaya koyar.
6.1 EN 388 (Mekanik Riskler)
EN 388 standardı, eldivenlerin kesilme, yırtılma, aşınma ve delinmeye karşı ne kadar dayanıklı olduğunu belirler. Eldivenler, test sonuçlarına göre farklı seviyelerde puan alır. Bu puanlar, kullanıcıya eldivenin hangi seviyede mekanik koruma sunduğuna dair bilgi verir. Örneğin, metal işleme veya kesici alet kullanılan sektörlerde yüksek EN 388 puanına sahip eldivenler tercih edilmelidir.
6.2 EN 407 (Isı Riski)
Isıya veya sıcağa dayanıklı eldivenlerin performansını ölçen EN 407 standardı, yanma, ısı iletimi, radyant ısı gibi faktörleri test eder. Dökümhaneler, kaynak atölyeleri veya fırınlarda çalışanlar için bu standardı karşılayan eldivenler kullanılmalıdır.
6.3 EN 374 (Kimyasal Riskler)
Kimyasal maddelere dayanıklılığı ölçen EN 374, eldivenin hangi tür kimyasallara ne kadar süre maruz kalabileceğini ve sızıntı durumunda ne kadar koruma sağladığını gösterir. Kimya, temizlik, laboratuvar ve tarım gibi sektörlerde bu standarda uygun eldivenler öncelikli olarak tercih edilmelidir.
7. İş Eldiveni Seçerken Dikkat Edilmesi Gerekenler
7.1 Doğru Beden
Eldivenin uygun bedende olması, hem koruma hem de konfor açısından önemlidir. Eldiven çok büyük olursa elden kayabilir ve tutuş gücünü azaltır. Çok küçük olduğunda ise elde rahatsızlık, terleme ve dolaşım sorunları ortaya çıkar. Çalışanların el ölçüleri dikkate alınarak doğru beden seçimi yapılmalıdır.
7.2 Malzeme Türü
Her malzemenin farklı avantaj ve dezavantajları vardır. Lateks eldivenler yüksek esneklik sunarken, nitril eldivenler kimyasal maddelere karşı daha dayanıklıdır. Kevlar gibi malzemeler kesilmeye karşı yüksek koruma sağlarken, pamuk eldivenler hafif işlerde ve ter emme kapasitesiyle konforlu bir kullanım sunar. Dolayısıyla işin niteliğine göre en uygun malzeme seçilmelidir.
7.3 Çalışılan Ortama Uygunluk
İş eldiveni seçerken ortam koşulları (sıcaklık, nem, kimyasal buharlar vb.) ve işin tehlike derecesi göz önünde bulundurulmalıdır. Ağır sanayide kullanılan koruyucu eldivenle, temizlik sektöründe kullanılan eldiven aynı özelliklere sahip değildir. Her sektörün risk analizi yapılıp, uygun standartlara sahip eldivenler temin edilmelidir.
8. İş Eldiveni Fiyatları ve Fiyat/Performans Değerlendirmesi
8.1 Uygun Bütçeyle Kaliteli Eldiven Seçimi
İş eldiveni alırken yalnızca fiyat etiketine bakmak, uzun vadede daha yüksek maliyetlere neden olabilir. Kalitesiz eldivenler sık sık yıpranır veya koruyucu özelliklerini çabuk kaybeder. Bu da hem daha sık eldiven satın almayı gerektirir hem de iş kazaları nedeniyle doğacak masrafların artmasına yol açar. Dolayısıyla, uygun bütçeye sahip olmakla birlikte dayanıklı ve standartlara uygun bir eldiven seçmek her zaman daha karlıdır.
8.2 Tek Kullanımlık ve Çok Kullanımlık Modellerin Maliyeti
Tek kullanımlık eldivenler, özellikle hijyenin kritik olduğu sağlık ve gıda sektöründe tercih edilir. Bunların birim fiyatları düşüktür ancak sık değiştirmek gerekir. Çok kullanımlık eldivenler ise daha yüksek birim maliyete sahip olabilir ancak uzun kullanım ömürleri sayesinde zaman içinde daha az masraflı hale gelebilir. Kullanım sıklığı, hijyen ve risk faktörleri göz önünde bulundurularak en uygun model seçilmelidir.
9. Bakım, Temizlik ve Değişim Süresi
9.1 Eldivenin Ömrünü Uzatmak İçin Bakım Önerileri
Çok kullanımlık eldivenlerin doğru bakım ve temizlikle ömrü uzatılabilir. Bakım önerileri şunları içerir:
● Temizlik: Kimyasallarla temas eden eldivenler, kullanım sonrasında uygun temizlik maddeleriyle yıkanarak kurutulmalıdır.
● Depolama: Eldivenler, ısı, güneş ışığı veya nem gibi bozulmaya yol açabilecek koşullardan uzakta saklanmalıdır.
● Düzenli Kontrol: Delikler, yırtıklar veya aşınmalar düzenli olarak kontrol edilmeli, herhangi bir zayıflık görülürse eldiven yenisiyle değiştirilmelidir.
9.2 Ne Zaman Değiştirilmelidir?
● Görsel Hasar: Eldivende yırtılma, delinme veya aşınma tespit edilirse derhal değiştirilmelidir.
● Koruyucu Özellik Kaybı: Kimyasal korumalı eldivenlerde, koruyucu tabakanın aşındığı veya çatladığı fark edilirse eldiven değiştirilmelidir.
● Konfor ve Hijyen: Eldivenin iç yüzeyinde kötü koku, yoğun ter birikimi ya da kirlenme oluşması durumunda; hijyen standartlarının önemli olduğu sektörlerde daha sık değişim gerekebilir.
Sonuç
İş eldivenleri, çalışanların ellerini korumak ve iş kazalarının önüne geçmek amacıyla geliştirilmiş en temel kişisel koruyucu donanımlardan biridir. Doğru eldiveni seçmek, risk analizi yaparak işe uygun standartlara ve özelliklere sahip ürünü belirlemekle başlar. Kesilmeye, ısıya, kimyasallara, elektriğe veya mikroorganizmalara karşı farklı malzemeler ve tasarımlarla üretilen pek çok eldiven seçeneği mevcuttur. Sektöre göre doğru eldiven seçmek, çalışanların verimliliğini artırırken iş güvenliğine büyük katkı sağlar. Ayrıca eldivenlerin bakım ve temizliği ihmal edilmemeli, herhangi bir hasar veya koruyucu özellik kaybı tespit edildiğinde derhal değiştirilmelidir.
Kaliteli, standartlara uygun ve konforlu bir iş eldiveni, uzun vadede maliyetleri düşürür ve çalışanların sağlığını korur. Bu nedenle fiyat/performans dengesine dikkat etmek, doğru beden ve malzeme seçiminde özen göstermek kritik önemdedir. Unutmamak gerekir ki eldiven seçimi ve düzenli kullanımı, sadece işverenin değil, her çalışanın da sorumluluğudur. İş güvenliğine verilen önemin artmasıyla birlikte iş eldivenlerinin çeşitliliği ve kalitesi de sürekli gelişim göstermekte, çalışanların daha emniyetli ve rahat koşullarda çalışmasına olanak tanımaktadır.
