Beritan Güneş Altın'dan "Dilimizin Zenginlikleri Projesi" Hakkında Eleştiri: "Tek Dilli ve Tektipleştirici Bir Yaklaşım"
Mardin Milletvekili Beritan Güneş Altın, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından 1 Kasım 2023'te tanıtılan "Dilimizin Zenginlikleri Projesi" hakkında önemli eleştirilerde bulundu. Altın, projenin Türkiye'nin çok dilli yapısını göz ardı ederek tek dilli bir anlayışı benimsediğini savundu. Projenin uygulama kılavuzunun incelenmesi sonucunda, projenin yalnızca Türkçe'ye odaklandığını belirten Altın, bu durumun Türkiye’nin dilsel çeşitliliğine zarar vereceğini ifade etti.
"Proje, Dil Zenginliğini Yansıtmıyor"
Altın, proje kapsamında diğer dillerin yer almamasının, Türkiye'nin çok dilli yapısını dışladığını ve bu nedenle projenin bir "zenginlik" değil, "tektipleştirme" projesi olduğunu dile getirdi. Türkiye’nin, tarihsel ve coğrafi konumu gereği çok dilli ve çok kültürlü bir yapıya sahip olduğunu vurgulayan milletvekili, Cumhuriyet'in kuruluşundan bu yana uygulanan dil politikalarının bu çeşitliliği koruma ve geliştirme konusunda yetersiz kaldığını belirtti.
Türkiye’nin Dilsel Çeşitliliği ve Kaygılar
Altın, UNESCO’nun "Tehlike Altındaki Diller Atlası"na atıfta bulunarak, Türkiye’de birçok dilin yok olma tehlikesi altında olduğunu, Ubıhça'nın yok olmasının ardından Kürtçe’nin Zazakî/Kirmanckî lehçesi ve diğer dillerin de tehlike altında bulunduğunu ifade etti. Projenin, sadece Türkçe'ye odaklanarak bu dillerin korunmasını engellediğini belirten Altın, bu durumun yalnızca dilsel değil, kültürel bir kayba da neden olabileceğine dikkat çekti.
Anadilin Pedagojik Önemi
Beritan Güneş Altın, anadilde eğitimin çocukların gelişimine katkı sağladığını belirtti. Anadilde güçlü bir eğitim temelinin, bilişsel gelişim, akademik başarı ve sosyal-duygusal gelişim üzerindeki olumlu etkilerini bilimsel çalışmalara dayanarak açıklayan Altın, projenin anadili Türkçe olmayan çocukların eğitim haklarını ihlal ettiğini öne sürdü.
Hukuki ve Uluslararası Dayanaklar
Mardin Milletvekili, projenin Türkiye Anayasası’ndaki eşitlik ilkesine ve eğitim hakkına aykırı olduğunu savundu. Ayrıca, Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerde eğitimde dilsel çeşitliliğin korunmasının vurgulandığını hatırlatarak, projenin bu düzenlemelerle uyumlu hale getirilmesi gerektiğini ifade etti.
Altın, Millî Eğitim Bakanlığı'na şu soruları yöneltti:
Anadil Ediniminin Çocukların Gelişimine Pedagojik Katkıları
Bilimsel araştırmalar, anadilde eğitimin çocukların gelişimi üzerindeki olumlu etkilerini ortaya koymaktadır:
1. Bilişsel Gelişim: Cummins'in (2000) araştırması, anadilinde güçlü bir temel oluşturan çocukların bilişsel esneklik ve üst düzey düşünme becerilerinde daha iyi performans gösterdiğini ortaya koymuştur.
2. Akademik Başarı: Thomas ve Collier'in (2002) çalışması, anadil desteği alan öğrencilerin tüm akademik alanlarda daha başarılı olduğunu göstermiştir.
3. İkinci Dil Edinimi: Skutnabb-Kangas'ın (2000) araştırmaları, güçlü bir anadil temelinin ikinci dil edinimini kolaylaştırdığını belirtmektedir.
4. Duygusal ve Sosyal Gelişim: UNESCO'nun (2003) raporuna göre, anadilinde eğitim alan çocuklar daha yüksek özsaygı ve özgüven geliştirmektedir.
Bu projenin sadece Türkçe'ye odaklanması, sıralanan pedagojik gerekçelerden ötürü anadili Türkçe olmayan milyonlarca çocuğun eğitim hakkını ihlal etmektedir.
Hukuki Dayanaklar
"Dilimizin Zenginlikleri Projesi"nin, Türkiye'nin çok dilli yapısını göz önünde bulundurarak yeniden tasarlanması, aşağıdaki ulusal ve uluslararası düzenlemelere de uyumlu olacaktır:
1. T.C. Anayasası: Madde 10: "Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir." Madde 42: "Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.”
2. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (Madde 26): "Herkes eğitim hakkına sahiptir. ... Eğitim insan kişiliğini tam geliştirmeye ve insan haklarıyla temel özgürlüklere saygıyı güçlendirmeye yönelik olmalıdır."
3. UNESCO Eğitimde Ayrımcılığa Karşı Sözleşme: "Eğitimde hiçbir kişiye veya gruba karşı ayrımcılık yapılamaz."
4. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi:1 No'lu Ek Protokol, Madde 2: "Hiç kimse eğitim hakkından yoksun bırakılamaz. Devlet, eğitim ve öğretim alanında yükleneceği görevlerin yerine getirilmesinde, ana ve babanın bu eğitim ve öğretimin kendi dini ve felsefi inançlarına göre yapılmasını sağlama haklarına saygı gösterir."
5. 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu: Madde 4: "Eğitim kurumları dil, ırk, cinsiyet, engellilik ve din ayırımı gözetilmeksizin herkese açıktır. Eğitimde hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz."
Bu bağlamda
1. Proje, Türkiye'nin çok dilli yapısını nasıl göz önünde bulundurmaktadır? Türkçe dışındaki dillerin korunması ve geliştirilmesi için ne gibi önlemler planlanmaktadır?
2. UNESCO'nun "Tehlike Altındaki Diller Atlası"nda yer alan Türkiye'deki dillerin korunması ve canlandırılması için proje kapsamında özel bir çalışma yapılmakta mıdır? Eğer yapılmaktaysa, bu çalışmaların içeriği ve kapsamı nedir? Bu projenin, tehlike altındaki dillerin yok oluş sürecini hızlandırabileceği endişelerine karşı ne gibi güvenceler sunuyorsunuz?
3. Geçmiş dil politikalarının olumsuz etkilerini gidermek ve dilsel çeşitliliği teşvik etmek adına proje kapsamında ne gibi adımlar atılması planlanmaktadır?
4. Anadili Türkçe olmayan çocukların, bu proje kapsamında eğitim haklarının ihlal edildiği ve pedagojik açıdan dezavantajlı duruma düşürüldüğü iddialarına nasıl yanıt veriyorsunuz? Bu çocukların bilişsel, akademik ve sosyal-duygusal gelişimlerinin olumsuz etkilenmemesi için ne gibi önlemler alınmıştır? Projenin, bilimsel araştırmalarda ortaya konulan anadil eğitiminin bilişsel gelişim, akademik başarı ve sosyal-duygusal gelişim üzerindeki olumlu etkilerini nasıl dikkate aldığını açıklayabilir misiniz?
5. Öğretmenlerin çok dilli ve çok kültürlü sınıf ortamlarında etkili eğitim verebilmeleri için ne tür eğitim ve destek programları planlanmaktadır? Öğretmenlere, çok dilli ve çok kültürlü sınıf ortamlarında bu projeyi nasıl uygulayacakları konusunda ne tür eğitimler verilmiştir? Bu eğitimlerin, farklı anadillere sahip öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılamak için yeterli olduğunu düşünüyor musunuz?
6. Proje, T.C. Anayasası'nın eşitlik ilkesi (Madde 10) ve eğitim hakkı (Madde 42) ile nasıl uyumlu hale getirilecektir? Özellikle, Anayasa'nın 42. maddesindeki dil kısıtlaması ile projenin hedefleri arasındaki olası çelişkiler nasıl ele alınacaktır?
7. Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler ışığında, proje kapsamında çocukların kendi dillerinde eğitim alma hakları nasıl gözetilecektir?
8. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin eğitim hakkına ilişkin hükümleri (1 No'lu Ek Protokol, Madde 2) proje kapsamında nasıl uygulamaya konulacaktır?
9. 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu'nun eğitimde fırsat eşitliği ilkesi (Madde 4) çerçevesinde, farklı anadillere sahip öğrenciler için eğitimde eşit fırsatlar nasıl sağlanacaktır?
10. Proje kapsamında uygulanan aktivitelerin ve kullanılan eğitim materyallerinin, Türkiye'nin kültürel ve dilsel çeşitliliğini ne ölçüde yansıttığını düşünüyorsunuz?
11. Proje kapsamında, ailelerin ve Türkçe dışında ana diline sahip olan bireylerin kendi dillerini ve kültürlerini yaşatma çabalarına nasıl destek olunması planlanmaktadır?
12. Projenin uygulanması ve sonuçlarının değerlendirilmesi sürecinde, farklı dil topluluklarından temsilciler, akademisyenler ve sivil toplum kuruluşları dahil edilmiş midir?