Fransa’nın 1825’te Haiti’ye Zorla Kabul Ettirdiği “Bağımsızlık Borcu”nun 200. Yılında Tazminat Çağrıları Yükseliyor
Yale Üniversitesi Fransız ve Afrika Kökenli Amerikalı Çalışmaları Profesörü Marlene L. Daut’un kaleme aldığı makaleye göre, Haiti’ye 1825 yılında Fransa tarafından dayatılan “bağımsızlık borcu”, hâlâ halkın sırtında büyük bir yük olarak duruyor. 17 Nisan 2025, bu tarihsel adaletsizliğin 200. yıldönümü olarak kayda geçerken; Haiti halkı, entelektüeller, siyasetçiler ve dünyaca ünlü isimler Fransa’ya tazminat çağrısını yeniden gündeme taşıyor.
2002 yılında Haiti'nin dönemin başkanı Jean-Bertrand Aristide, Fransa'nın Haiti'ye 21 milyar Amerikan doları tazminat ödemesi gerektiğini savunmuştu. Bu çağrı, 2025 yılında tekrar güçlü bir şekilde yükseliyor. Geçtiğimiz Ocak ayında Haiti Geçiş Konseyi’nin eski başkanı Leslie Voltaire, Fransa’dan açıkça “bağımsızlık borcunun ve köleliğin tazminatının ödenmesini” talep etti. Mart ayında Haiti kökenli tenis yıldızı Naomi Osaka da bu çağrıyı destekleyen açıklamalarda bulundu.
Bir Bağımsızlık Mücadelesi Nasıl Borçla Sonuçlandı?
Fransa, 17. yüzyılda Hispaniola Adası’nın batısında kurduğu Saint-Domingue kolonisinde köleliği sistematik olarak uyguladı. 1791’de başlayan Haiti Devrimi, 1804’te bağımsızlıkla sonuçlandı. Ancak Fransa, bu bağımsızlığı tanımak için Haiti’den 150 milyon frank (o dönemin altın standardına göre, ABD'nin Louisiana’yı satın aldığı bedelin iki katı) talep etti.
1825 yılında Kral Charles X, 14 savaş gemisi ve 500’den fazla top taşıyan donanmayla Haiti’ye baskı uygulayarak, Başkan Jean-Pierre Boyer’i bu “tazminat anlaşmasını” imzalamaya zorladı. Bu “anlaşma” Haiti’nin yıllık gelirinin neredeyse altı katıydı. Haiti, ödemeyi Fransız bankalarından yüksek faizli kredilerle yaptı ve yıllar süren borç sarmalına sürüklendi.
Eğitim, Sağlık, Altyapı: Çalınan Gelecek
Profesör Daut’un aktardığına göre, bu borç Haiti’nin kalkınmasının önündeki en büyük engellerden biri oldu. Ulusal okul sistemi, sağlık hizmetleri ve kamu altyapısı fon yetersizliğinden ötürü gelişemedi. 2022’de The New York Times tarafından yapılan bir analiz, Haiti’nin 70 yıl boyunca 112 milyon frank ödeme yaptığını ve bunun bugünkü karşılığının 22 ila 44 milyar dolar arasında olduğunu ortaya koydu.
Moral Değil, Maddi Borç
Fransa, Haiti’ye olan borcunu sadece “moral bir sorumluluk” olarak görmekle yetindi. 2015’te dönemin Cumhurbaşkanı François Hollande, Haiti ziyareti sırasında bu “ahlaki borcu” kabul etti ancak daha sonra tazminat taleplerinin önüne geçmek amacıyla bu sözünü geri çekti.
Ancak Profesör Daut, “Köleliğin yalnızca ahlaki değil, aynı zamanda maddi bir sonuç doğurduğunu inkâr etmek, Fransa tarihini inkâr etmektir” diyerek bu yaklaşımı eleştiriyor.
Ekonomik Uçurumun Kaynağı
Bugün Fransa’da yoksulluk oranı %14,1 iken, Martinik ve Guadeloupe gibi eski köle kolonilerinde bu oran %38 ila %46 arasında. Haiti’de ise %59. Fransa’nın kişi başına düşen milli geliri 44.690 dolar iken, Haiti’de bu rakam sadece 1.693 dolar.
Fransa'dan Beklenen “Gerçek” Adım
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un, bu yıl 200. yıl dolayısıyla “sömürgecilik mirasına” dair tarihi bir açıklama yapması bekleniyor. Ancak Profesör Daut’a göre, asıl anlamlı olan tek girişim, “Fransa’nın Haiti halkına ekonomik olarak nasıl tazminat ödeyeceğini açıklayan bir plan” olacaktır.
İletişim:
Prof. Marlene L. Daut
Yale Üniversitesi, Fransız ve Afrika Kökenli Amerikalı Çalışmaları
E-posta: [iletişim bilgisi]
Web: [akademik profil bağlantısı]
Kaynak:
Bu metin, Marlene L. Daut tarafından ilk olarak 30 Haziran 2020’de yayımlanan makalenin güncellenmiş versiyonundan uyarlanmıştır.
