Taliban'ın altıncı sınıftan sonra kızların okula gitmesini yasaklamasından iki yıl sonra Afganistan, dünyada kadınların eğitimine kısıtlama getiren tek ülke oldu. Şimdi de Afgan kadın ve çocuklarının hakları Pazartesi günü New York'ta yapılacak Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun gündeminde.
BM çocuk kurumu, 1 milyondan fazla kız çocuğunun yasaktan etkilendiğini söylüyor, ancak Taliban'ın yönetimi ele geçirmesinden önce tesis yetersizliği ve diğer nedenlerden dolayı 5 milyon kızın okula gidemediği tahmin ediliyor.
Yasak, küresel çapta kınamayı tetikledi ve Taliban'ın Afganistan'ın meşru yöneticileri olarak tanınmasının önündeki en büyük engel olmaya devam ediyor. Ancak Taliban tepkilere meydan okudu ve daha da ileri giderek kadınları ve kızları yüksek öğrenimden, parklar gibi kamusal alanlardan ve çoğu işten dışladı.
Kız çocuklarına uygulanan eğitim yasağına bir bakalım:
Taliban neden kızları liseden dışladı?
Taliban, altıncı sınıftan sonra kızların eğitimini durdurdu çünkü bunun kendi İslam hukuku veya Şeriat yorumlarına uymadığını söylüyordu. Erkekler için bunu durdurmadılar. Geçtiğimiz iki yılda kızların okula dönmesi için gerekli olduğunu söyledikleri koşulların yaratılmasında hiçbir ilerleme belirtisi göstermediler.
Bölge uzmanı Hassan Abbas'a göre kız çocuklarının eğitimine bakış açıları kısmen 19. yüzyıl İslam düşüncesinin belirli bir ekolünden, kısmen de kabileciliğin yerleşmiş olduğu kırsal bölgelerden geliyor.
Taliban hakkında kapsamlı yazılar yazan Abbas, "(Taliban) hareketini geliştirmeye devam edenler kısıtlayıcı, aşırıya kadar ortodoks ve kabileci fikirleri tercih ettiler" dedi. Abbas, liderliğin kadınların sosyal ve kamusal hiçbir şeye katılmaması ve özellikle eğitimden uzak tutulması gerektiğine inandığını söyledi.
Taliban, 1990'ların sonlarında Afganistan'ı yönetirken kızların eğitimini de durdurdu.
MÜSLÜMAN ÇOĞUNLUKLU ÜLKELER YASAK HAKKINDA NE DİYOR?
Afganistan dışındaki din adamları arasında İslam'ın kadın ve erkek eğitimine eşit önem verdiği konusunda bir fikir birliği var. Abbas, "Taliban'ın aksini iddia edecek hiçbir dayanağı veya kanıtı yok" dedi. Ancak İslam İşbirliği Teşkilatı gibi ülkelerden ve gruplardan gelen talepler Taliban'ı ikna etmeyi başaramadı.
Eski Taliban cephe komutanı Seyyid Ekber Ağa, isyancıların Ağustos 2021'de Kabil'e girdiklerinde İslami bir sistemi benimsediklerini söyledi.
Ağa, "Ayrıca Afganlara ve dış dünyaya ülkede İslami bir sistemin olacağı fikrini de verdiler" dedi. “Dünyada şu anda başka bir İslami sistem yok. Uluslararası toplumun İslam ülkelerinde demokrasiyi hayata geçirme ve onları İslami sistemden uzaklaştırma yönündeki çabaları sürüyor."
YASAĞIN KADINLAR ÜZERİNDEKİ ETKİSİ NEDİR?
BM Genel Sekreteri Antonio Guterres'in Afganistan özel temsilcisi ve Afganistan'daki BM misyonunun başkanı Roza Otunbayeva, eğitim yasağının bariz etkilerinden birinin sağlık profesyonellerinin eğitim eksikliği olduğunu söyledi.
Geçtiğimiz Aralık ayında Taliban'ın kadınlara yönelik yüksek öğrenimi yasaklayan fermanı sonrasında kadın tıp öğrencilerinin eğitimleri durdurulmuştu. Afgan kadınları hastanelerde ve kliniklerde çalışıyor- sağlık hizmetleri onlara açık olan birkaç sektörden biri - ancak nitelikli insan kaynağı kuruyacak. Afgan kadınları erkek doktorları göremiyor, bu nedenle birincil bakıcılarının kadınlar olması durumunda çocuklar da tıbbi yardımdan mahrum kalacaklar.
“Geleceğe baktığımızda hiçbir şeyin değişmediği bir senaryoda kadın doktorlar, ebeler, jinekologlar, hemşireler nereden çıkacak?” Otunbayeva Associated Press'e gönderdiği bir e-postada şunları söyledi. "Cinsiyet ayrımının katı bir şekilde yapıldığı bir toplumda, onları tedavi edecek kadın profesyoneller olmazsa Afgan kadınları en temel sağlık hizmetlerinden nasıl yararlanabilecek?"
AFGANİSTAN'IN GENİŞ NÜFUSUNA ETKİSİ NEDİR?
Lise yasağı sadece kız çocuklarının haklarıyla ilgili değil. Bu, tüm Afganlar için giderek kötüleşen bir kriz.
On binlerce öğretmen işini kaybetti. Destek personeli de işsiz. Kız çocuklarının eğitiminden maddi olarak yararlanan özel kurum ve işletmeler darbe aldı. Afganistan'ın paramparça bir ekonomisi var ve insanların gelirleri hızla düşüyor. UNICEF, kadınların iş piyasasından dışlanmasının ülkenin GSYİH'sına milyarlarca dolar zarar vereceğini söylüyor.
Taliban medreselere veya dini okullara yönelerek İslami bilgiyi temel okuryazarlık ve matematikten daha ön planda tutuyor ve çağdaş veya laik eğitimi olmayan bir nesil çocuğun kendilerinin veya ülkenin ekonomik geleceğini iyileştirmesinin önünü açıyor.
Halk sağlığı ve çocukların korunması gibi genel nüfus açısından başka sonuçları da var.
BM verileri, orta ve yüksek öğrenim görmeyen 15-19 yaş arası Afgan kızları arasında doğum oranlarının daha yüksek olduğunu söylüyor. Bir kadının eğitimi aynı zamanda çocuklarının temel aşılara sahip olup olmadığını ve kızlarının 18 yaşına kadar evlenip evlenmediğini de belirleyebilir. BM, kadınların eğitimsizliğinin yoksulluğun en önemli nedenleri arasında yer aldığını söylüyor.
Yardım grupları, ailelerin karşılaştığı zorlukların arttığı bir ortamda, kız çocukların okula gidememeleri nedeniyle çocuk işçiliği ve çocuk yaşta evlilik riskinin arttığını söylüyor.
TALIBAN FİKİRLERİNİ DEĞİŞTİRİR Mİ?
Taliban şeriat vizyonunu hayata geçirmek için onlarca yıl süren bir cihad yürüttü. Kolay kolay geri adım atmıyorlar. Yaptırımlar, dondurulan varlıklar, resmi tanınma eksikliği ve yaygın kınama çok az fark yarattı.
Taliban'la ilişkisi olan ülkeler etki yaratabilir. Ancak önceliklerinin farklı olması kızların eğitimi konusunda birleşik bir cephe olasılığını azaltıyor.
Pakistan'ın militan faaliyetlerin yeniden canlanması konusunda endişeleri var. İran ve Orta Asya ülkelerinin su kaynakları konusunda sıkıntıları var. Çin yatırım ve maden çıkarma fırsatlarını izliyor.
Afganistan'dan gelen baskının daha büyük olması ihtimali var.
Bugünün Taliban yönetimi onlarca yıl öncesinden farklıdır. Baş sözcü Zabihullah Mücahid de dahil olmak üzere üst düzey liderler, yurtiçinde ve yurtdışında Afganlara önemli mesajlar vermek için sosyal medyayı kullanıyor.
Uyuşturucuyu ortadan kaldırma ve İslam Devleti gibi silahlı gruplara karşı baskı yapma konusundaki başarılarına dikkat çekiyorlar. Ancak güvenliğin artırılması ve haşhaş bitkilerinin ortadan kaldırılması, insanları yalnızca bir noktaya kadar tatmin edecektir.
Afganlar kız çocuklarının eğitim kaybından endişe ederken, para kazanmak, sofraya yemek koymak, başlarını sokacak bir çatı sağlamak, kuraklık ve sert kışlardan kurtulmak gibi daha acil kaygıları var.
Afganistan'da, ekonominin gelişebilmesi için Taliban'ın tanınmasa da bir tür uluslararası kabul görmesi yönünde bir arzu var.
Abbas, kamuoyunun bugün 90'lardaki Taliban yönetimine göre çok daha anlamlı ve etkili olduğunu söyledi. "Sıradan Afganların iç baskısı eninde sonunda Kandahar'ı köşeye sıkıştıracak ve bir fark yaratacak."
Ancak yasağın sonuçlarının Afgan erkeklerini etkilemesi ve büyük bir huzursuzluğu tetiklemesi yıllar alabilir. Şu anda bu hastalık yalnızca kızları etkiliyor ve çok sayıda kısıtlamayı protesto edenler çoğunlukla kadınlar.
Ağa, nihai hedefin başörtüsü ve İslami başörtüsünün uygulanması ve cinsiyetlerin karıştırılmasının sona erdirilmesi olması halinde Afganların yasağı destekleyeceğini söyledi. Ama kızların eğitimine tamamen son vermekse bunu yapmayacaklar.
"Yalnızca milletin bu yola öncülük edebileceğini düşünüyorum" dedi.
BY RIAZAT BUTT/AP
