İdarenin Denetlenmesi
Denetim, en genel anlamıyla olması gereken ile olan arasında yapılan bir karşılaştırmadır. Bu anlamda denetim, önceden belirlenmiş bir davranış modeline uygunluğun araştırılarak gerekli düzeltmenin yapılması amacına yönelik işler bütünüdür.
İdarenin denetlenmesinin temelde iki amacı vardır. İlki, idarenin işlem ve eylemlerinde hukuka aykırı davranmasını önlemek(hukuksal denetim), ikincisi kamu yararının en rasyonel ve verimli şekilde gerçekleşmesini sağlamaktır.(yerindelik denetimi)
İdarenin işlem ve eylemlerinde hukuka uygun davranması asıldır. Gerçekten de bir hukuk devletinde idarenin hukuka uyup uymama konusunda takdir yetkisi bulunmaz. Ne var ki sonuçta idarenin, iradesini gerçek kişilerle somutlaştırdığı için bu kişilerin hatalı tutum ve davranışları nedeniyle hukuka aykırı işlem ve eylemlerde bulunması mümkündür.
İdarenin, hukuka aykırı bir tutum ve davranışta bulunmuş olsa bile bunu sürdürmekte direnmemesi, en hızlı ve etkili şekilde hukuka aykırı durumu ortadan kaldırması ve eğer bir zarar doğmuşsa bunu gidermesi gerekir. Hukuk devletinde, polis devletinden farklı olarak hukuk kurallarına uymak bakımından yönetenler ile yönetilenler arasında fark gözetilmemiş, devlet koyduğu hukuk kuralları ile kendisini de bağlı saymıştır.
İdarenin hukuka uygun davranmasını sağlamak amacıyla kurulan denetim yollarını öncelikle yargısal denetim ve yargı dışı denetim yolları olmak üzere ikiye ayırmak gerekir.
Yargı dışı denetim yolları
Siyasal Denetim: İdarenin parlamentolar aracılığıyla denetlenmesidir. Örneğin dilekçe hakkı siyasal denetim aracıdır. Örneğin dilekçe hakkı, siyasal denetim aracıdır.
İdari Denetim
Genel İdari Denetim: Hiyerarşi ve idari vesayet denetimleridir.
Özel İdari Denetim: Devlet Denetleme Kurulu, Sayıştay gibi örgütler tarafından yapılan denetimdir.
Ombudsmanlık Denetimi: Kamu Denetçiliği Kurumunca yapılan denetimdir.
Kamuoyu Denetimi: Toplumu oluşturan kişiler ya da kişi topluluklarının idarenin faaliyeti karşısındaki görüş, tutum ve tepkileridir.
Yargı dışı denetim yolları ne kadar iyi işlerlerse işlesin yargı denetimi kadar etkili olamaz. En iyi denetim bu noktada yargı yolu denetimidir. Yargı dışı denetim yolunda tarafsızlık tam olarak sağlanamayabilir.
Yargısal Denetim İle Yargı Dışı Denetim Farkları
Yargısal denetimde idari işlem veya eylemlerin yalnızca hukuka uygunluğu denetlenir. Yargı dışı denetimde ise hem hukuka uygunluk hem yerindelik denetimi yapılır.
Yargısal denetim sıkı koşullara ve usullere bağlanmıştır. Yargı dışı denetim, yargısal denetim kadar sıkı koşullara bağlanmamıştır.
Yargı denetiminin yapılabilmesi için mutlaka bir başvurunun olması gerekir. Yargı dışı denetimde ilgilinin başvurması her koşulda aranmaz
