Saadet Partisi Kocaeli Milletvekili Hasan Bitmez'in vefatı nedeniyle başsağlığı diliyorum öncelikle. Bu zor zamanlarda yaşanan kayıplar, siyasi camiaları ve toplumu derinden etkileyebilir. Bu zor günlerde, Hasan Bitmez'e Allah'tan rahmet, ailesine, sevenlerine ve Saadet Partisi camiasına başsağlığı dilerim.
Bu bağlamda, yedek milletvekilliği sistemi, bir milletvekilinin görevinden ayrılması veya vefat etmesi durumunda, temsilin ve kentin çıkarlarının sürdürülebilirliğini sağlamak adına önemli bir mekanizma olabilir. Yedek milletvekilleri, boşalan koltuğu hemen doldurarak temsil sürekliliğini sağlarlar. Bu sistem, siyasi istikrarın ve sürekliliğin korunmasına katkıda bulunur.
Hasan Bitmez gibi değerli bir milletvekilinin kaybı, sadece siyasi bir camiayı değil, aynı zamanda temsil ettiği kenti ve toplumu da etkiler. Yedek milletvekilliği, böyle durumlarda oluşabilecek temsil eksikliğini en aza indirerek, demokratik süreçlerin sağlıklı bir şekilde işlemesine yardımcı olabilir.
34 Avrupa ülkesinde uygulanan "yedek milletvekilliği" sistemini, yedek üyelerin nasıl belirlendiği, görevden ayrılan asil üyenin tekrar görevine dönüp dönmediği konularını ve uygulamanın avantajlarını araştırdı.
Araştırma, Almanya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Danimarka, Fransa, Hollanda, İspanya, İsveç, Yunanistan gibi 21 ülkede yedek milletvekilliği sisteminin tespit edildiğini belirtiyor. İstifa, ölüm, Avrupa Parlamentosu'na seçilmek, görevini sürdüremeyecek derecede ağır hastalık hali, doğum-annelik izni, milletvekilliğinin düşmesi, bakan olarak atanma, uluslararası bir kuruluşta görev alma gibi nedenlerle ara seçim yapılması, üyeliklerin boş kalması ya da yedek üyelik seçeneklerinin uygulandığı ifade edildi.
Ayrıca, incelenen ülkelerde yedek milletvekillerinin seçimle belirlendiği, birden fazla üyenin seçildiği geniş bölgeli seçim sistemlerinde iki yöntemin bulunduğu belirtildi. Birinci yöntemde, asil milletvekilinin seçildiği partinin o seçim bölgesindeki listesinde seçilemeyen ilk sırada bulunan adaydan başlayarak sırayla yedekler atanır. Örneğin, 5 milletvekili çıkaran bir seçim bölgesinde bir partinin 3 milletvekili çıkardığını varsayarsak, 4. sıradaki aday birinci yedek olacak ve o seçim bölgesinden seçilen bir milletvekilinin bir sebeple Meclis üyeliğinin boşalması durumunda onun yerine geçecektir.
Diğer yöntemde ise partiler, seçime girerken o seçim bölgesindeki milletvekili sayısından bir miktar daha fazla aday belirlerler. Seçilen üyeliklerde boşalma olması durumunda bu fazla adaylar sırasıyla boşalan üyeliklerin yerine geçer. Örneğin, bir seçim bölgesinde toplamda 5 üyelik bulunduğunu varsayarsak, partiler, bu seçim bölgesi için beşten fazla aday gösterirler. Seçilen üyeliklerde boşalma olması halinde o partinin listesinde bulunan sıradaki en fazla tercihli oyu almış adaydan başlanarak sırasıyla atama yapılır. Bu iki yöntem, yedek milletvekilliği sistemini uygulayan ülkelerin seçim sistemlerine göre farklılık göstermektedir.
Yedek milletvekilliği sistemiyle ilgili yapılan araştırmada, yedek üyelerin görev süreleri ve avantajlarına dair bazı önemli bilgiler ortaya konulmuştur.
İncelenen ülkelerde yedek milletvekilleri, asil milletvekilleri gibi aynı haklara ve statüye sahiptir. Yedek üyeler, oylamalarda, yasama ve denetim faaliyetlerinde yerine geçtikleri asil üyenin direktifleri doğrultusunda değil, kendi kararlarını kendileri verirler.
Yedek milletvekillerinin görev süreleri konusunda farklı uygulamalar bulunmaktadır. Bazı ülkelerde, görevden bakanlık, hastalık gibi sebeplerle ayrılan milletvekili, ayrılma sebebi ortadan kalksa bile görevine dönememekte ve yasama döneminin geri kalanını yedek milletvekili olarak tamamlamaktadır. Diğer bir grup ülkede ise görevden ayrılıp yerine yedek milletvekili geçen üye, ayrılma sebebi ortadan kalktıktan sonra milletvekilliğine dönebilmekte ve bu durumda yedek milletvekilinin görev süresi sona ermektedir.
Yedek milletvekilliği sisteminin avantajları arasında ise şu hususlar öne çıkmaktadır:
1. Herhangi bir sebeple boşalan Meclis üyeliği hemen telafi edilir ve Meclis çalışmalarının aksamaması sağlanır.
2. Hassas meclis içi parti kompozisyonuna sahip ülkelerde, bakanlıklara milletvekili atanması durumunda Meclis içi parti üyeliği dağılımının bozulma riskini ortadan kaldırır.
3. Üyeliğin boşalması durumunda, bir seçim bölgesinin veya bir grup seçmenin temsil edilmemesi sorununu ortadan kaldırır.
4. Ülkeyi, boşalan üyelikler nedeniyle ortaya çıkabilecek sürekli ara seçim yükünden kurtarır.
Bu avantajlar, yedek milletvekilliği sisteminin, meclis çalışmalarının düzenli ve etkin bir şekilde devam etmesini sağlayarak siyasi istikrarı desteklediğini göstermektedir.
--
Muratcan IŞILDAK
